จริยธรรมปัญญาประดิษฐ์จากพื้นดิน

ผมได้ไปร่วมประชุมงาน Global Forum on the Ethics of AI ซึ่งจัดโดยองค์การยูเนสโก Global Forum นี้จัดเป็นครั้งที่สาม และครั้งนี้ได้มาจัดที่กรุงเทพฯ ที่โรงแรมเซ็นทาราแกรนด์ ราชประสงค์ ผมเข้าร่วมงานประชุมข้างเคียง หรือ side event ซึ่งจัดควบคู่กับงานประชุมใหญ่ และจริงๆก็มีเนื้อหาสาระน่าสนใจมากกว่าหลายงานในประชุมใหญ่ เนื้อหามีเกี่ยวกับจิต สมอง และ "การอ่านออกเขียนได้" เรื่องเอไอ

เราคุยกันเกี่ยวกับชื่อของโครงการ ว่าทำไมต้องเป็น "จากพื้นดิน" พร้อมกับตัวอย่างของการประยุกต์ใช้เอไอที่เกี่ยวข้องกับหลักการจากพื้นดิน

เอพิโสดนี้เป็นเนื้อหาต่อเนื่องจากเอพิโสดที่แล้ว เราพูดกันถึงเรื่องบทบาทของปัญญาประดิษฐ์ในการพัฒนาที่ยั่งยืน การพัฒนาที่ยั่งยืนเป็นแนวคิดที่ผสานการพัฒนาเศรษฐกิจที่ควบคู่ไปกับการรักษาสิ่งแวดล้อมเพื่อให้โลกใบเดียวของเรานี้สามารถช่วยให้มนุษยชาติดำรงต่อไปได้ โดยไม่ทำลายทรัพยากรให้หมดไปเสียก่อน

ปัญญาประดิษฐ์มีบทบาทสูงมากในการพัฒนาและสร้างความเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจ การพูดกันเกี่ยวกับปัญญาประดิษฐ์ในประเทศไทยส่วนมากก็อยู่ในหัวข้อนี้ ในตอนนี้เราพูดกันเกี่ยวกับมิติทางจริยธรรมของการใช้ปัญญาประดิษฐ์ในการพัฒนา รวมไปถึงความสามารถต่างๆของปัญญาประดิษฐ์ในเศรษฐกิจ ทั้งในภาคเกษตรและภาคอุตสาหกรรม

ผศ. ดร. เจิด บรรดาศักดิ์มาคุยกับเราเกี่ยวกับความสัมพันธ์กันในมิติต่างๆระหว่างปัญญาประดิษฐ์กับประชาธิปไตย เรื่องที่คุยกันก็มีว่า เอไอส่งเสริมหรือขัดขวางกระบวนการของประชาธิปไตยอย่างไรหรือไม่ และกระบวนการประชาธิปไตยมีส่วนในการจัดการหรือกำกับดูแลเอไออย่างไร

เราพูดคุยกับอาจารย์ใกล้รุ่ง อิโซจากจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย และอาจารย์ขนิษ พุกกะเวสจากมหาวิทยาลัยมหิดล เรื่องมิติทางสังคมและจริยธรรมของการใช้ระบบปัญญาประดิษฐ์ในการซื้อขายหลักทรัพย์ งานของอาจารย์ทั้งสองเป็นงานที่ได้รับการสนับสนุนจากโครงการ เราคุยกันเกี่ยวกับความไม่เป็นธรรมที่อาจเกิดจากการผิดไปจากภาวะปกติของกลไกตลาด ซึ่งมาจากการใช้ระบบปัญญาประดิษฐ์ และแนวทางแก้ไข

เราพูดคุยกับอาจารย์ชนัญญา ประสาทไทย ผู้รับทุนสนับสนุนจากโครงการจริยธรรมปัญญาประดิษฐ์จากพื้นดิน อาจารย์พูดเกี่ยวกับเอไอกับ "ความรู้ต้องห้าม" ว่าเอไอประเภท "แบบจำลองภาษาขนาดใหญ่" (Large Language Models) มีทรรศนะอย่างไรต่อความรู้ต้องห้ามในสังคมไทย บทความของอาจารย์จะตีพิมพ์ในวารสาร Journal of Integrative and Innovative Humanities ของมหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ฉบับเดือนพฤษภาคมนี้

ในเอพิโสดนี้ ผมเล่าถึงบทความของ Charles Goodman จาก SUNY Binghamton เกี่ยวกับบทบาทของอารมณ์ความรู้สึกสำนึกผิดในการปลูกฝังปัญญาประดิษฐ์ให้มีความรู้สึกผิดชอบชั่วดี บทความนี้เป็นบทความหลักในการประชุม "ปัญญาประดิษฐ์กับพุทธศาสนา" ที่มหาวิทยาลัยอ๊อกซฟอร์ด วันที่ 27*28 กุมภาพันธ์ 2568

มหาวิทยาลัยออกซฟอร์ด โดย Faculty of Asian and Middle Eastern Studies จัดการประชุมวิชาการ "AI and Buddhism" หรือ "ปัญญาประดิษฐ์กับพระพุทธศาสนา" ในวันที่ 27 - 28 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2568 เอพิโสดนี้เล่าถึงที่มาที่ไปของการประชุมนี้ และข้อเสนอในการตอบคำถามสำคัญๆเกี่ยวกับเอไอและพระพุทธศาสนา

ในเอพิโสดนี้ เราพูดกันเรื่อง "ความสามารถในการอธิบายได้" หรือ explainability และ "ความโปร่งใส" หรือ transparency ของระบบเอไอ ความสามารถในการอธิบายได้ หมายถึงการที่ระบบเอไอสามารถบอกเราที่เป็นมนุษย์ได้ว่า มันได้คำตอบที่มันเสนอมานี้ได้อย่างไร การที่ระบบไม่สามารถบอกได้ว่ามันได้คำตอบมาได้อย่างไร ทำให้เราไม่สามารถไว้วางใจระบบดังกล่าวได้อย่างเต็มที่

ในตอนนี้เราพูดกันเรื่อง "อคติจากอัลกอริธึม" หรือ algorithmic bias ซึ่งได้แก่อคติในการตัดสินหรือการให้ผลการวิเคราะห์ของเอไอ อคติเช่นนี้อาจมาจากอคติที่มีอยู่ก่อนแล้วในสังคม หรือมาจกการวิเคราะห์ตามโจทย์ของเอไอเอง อคติจากอัลกอริธึมเป็นการให้ผลการวิเคราะห์ของเอไอ ซึ่งทำให้คนบางกลุ่มได้ประโยชน์ หรือคนบางกลุ่มเสียประโยชน์ โดยปราศจากเหตุผลที่เพียงพอว่าเหตุใดต้องเป็นเช่นนั้น

ในพอดแคสต์ตอนนี้ เราพูดเรื่องความเป็นส่วนตัว หรือ privacy ในภาษาอังกฤษ หัวข้อมีเรื่องที่มาที่ไปของความเป็นส่วนตัว ความเป็นส่วนตัวคืออะไร ทำไมเรื่องนี้ถึงเป็นเรื่องใหญ่ เทคโนโลยีที่มีแนวโน้มละเมิดความเป็นส่วนตัว และเรื่องความเป็นส่วนตัวกับวัฒนธรรมที่แตกต่างกัน

แนะนำพอดคาสต์ ทำความรู้จักกัน จริยธรรมปัญญาประดิษฐ์คืออะไร