قبای فهم این بر قد ما نیست - عطار نیشابوری

قبای فهم این بر قد ما نیست

کسی را زهرهٔ چون و چرا نیست

شعر کامل

بنام آنکه گنج جسم و جان ساخت

طلسم گنج جان هردو جهان ساخت

جهانداری که پیدا و نهانست

نهان در جسم و پیدا در جهانست

چو ظاهر شد ظهور او جهان بود

چو باطن شد بطونش نور جان بود

زپنهانیش در باطن چو جان ساخت

ز پیداییش در ظاهر جهان ساخت

چه ظاهر آنکه از باطن ظهورست

چه باطن آنکه ظاهر تر ز نورست

زمین را جفت طاق آسمان ساخت

خداوندی که جان داد و جهان ساخت

تن تاریک نور جان ازو یافت

خرد نوباوهٔ ایمان ازو یافت

چو کاف طاق و نون را جفت هم کرد

بسی فرزند موجود از عدم کرد

ز کفکی مادر ازدودی پدر ساخت

ز هر دو هر زمان نسلی دگر ساخت

چو طفلی ساخت شش روز این جهان را

چو مهدی، داد جنبش آسمان را

سر چرخ فلک در چنبر آورد

بصد دستش فرو برد و برآورد

شب تاریک را آبستنی داد

ز ابطانش فلک را روشنی داد

شبانگه چون طلسم شب عیان کرد

بوقت صبحدم گنجی روان کرد

چو صادق کرد صبح گوهری را

برو افشاند زرّ جعفری را

چو آتش گرم در راهش قدم زد

فرو کرد آب رویش تا علم زد

چو باد از مهر اوره زود برداشت

گرش از خاک گردی بود برداشت

چو آب از سوز شوقش چاشنی برد

بیک آتش ازو تر دامنی برد

اگرچه خاک آمد خاکسارش

ز ره برداشت از بادی غبارش

چه گویم گر زمین گر آسمانست

یکی لب خشک ودیگر تشنه جانست

همه در راه او سرگشتگانند

بدو تشنه بدو آغشتگانند

کفی خاک از در او آدم آمد

غباری از ره او عالم آمد

خداوند جهان و نور جان اوست

پدید آرندهٔ هر دوجهان اوست

جهان یک قطره از دریای جودش

ولی جان غرقهٔ نور وجودش

بیک حرف از دو حرف ایجاد کرده

بشش روز این سپهر هفت پرده

فلک گسترده و انجم نموده

دو گیتی در وجودش گم نموده

نه بی او جایز آن را خود فنائی

نه بی او هیچ ممکن را بقائی

نه هرگز جنبشش بود ونه آرام

نه آمد شد نه آغاز و نه انجام

خداوند اوست از مه تا بماهی

زهی ملک و کمال و پادشاهی

بدانک او در حقیقت پادشاهست

که مراین را که گفتم دو گواهست

گواهی میدهد بر هستی پاک

بلندی سپهر و پستی خاک

همه جای اوست و او از جای خالی

تعالی اللّه زهی نور معالی

چو او را نیست جایی در سر و پای

توانی یافت او را در همه جای

جهان کز اوّل و کز آخر آمد

وگر باطن شد و گر ظاهر آمد

در اصل کار چون هر دو جهان اوست

چه گردی گرد شبهت اصل آن اوست

چه میپرسی چه باطن یا چه ظاهر

چه میگویی چه اوّل یا چه آخر

چو ذاتش باطن و ظاهر ندارد

صفاتش اوّل و آخر ندارد

مکان را باطن و ظاهر نماید

زمان را اوّل و آخر نماید

عدد گردر حقیقت از احد خاست

ولی آنجا نیامد جز احد راست

یقین دان این چه رفت و بی شکی دان

هزار و یک چوصد کم یک یکی دان

وجودی بی نهایت سایه انداخت

نزول سایه چندین مایه انداخت

وجود سایه چون در یافت آن خواست

که خود را بی نهایت آورد راست

چو طاوس فلک را زرفشان کرد

هزاران دانهٔ زرّین عیان کرد

لباس خور چو از کافور پوشید

ز عنبر در شب دیجور پوشید

زروز و شب دو خادم بر در اوست

که آن کافور و این یک عنبر اوست

چو مصر جامع عالم عیان کرد

ز چرخ نیلگون نیلی روان کرد

ز آبی در زمستان نقره انگیخت

ز بادی در خزان زر بر زمین ریخت

سر هر مه مه نو را جوان کرد

بطفلی پشت او همچون کمان کرد

زره پوشید در آب از نسیمی

بماهی داد جوشن همچو سیمی

چو قهرش از شفق خونی عجب کرد

همه در گردن زنگی شب کرد

چو زنگی بی گنه برگشت خندان

زانجم بین سفیدش کرد دندان

ز نوح پاک کنعانی برآورد

خلیلی ازگلستانی برآورد

برآورد از قدمگاهی زلالی

که شد خشک آن ز گر ماهم بسالی

ز راه آستین آبستنی داد

ز روح محض طفلی بی منی داد

ز مریم بی پدر عیسی برآورد

ز شاخ خشک خرمایی ترآورد

چو شاه صبح را زرّین سپر داد

بملک نیمروزش چتر زر داد

چو بالا یافت ملک نیمروزش

علم میزد رخ عالم فروزش

همو را در زوال چرخ انداخت

وزو اندر ترازو چشمهیی ساخت

که هان ای چشمهٔ خشک روانه

چو چشمه در ترازو زن زبانه

که تا بنمایی اینجا زور بازو

بهای خود ببینی در ترازو

بساط آسمان تا هفتمینش